پیدایش تجارت الکترونیک ومزایای تجارت الکترونیک
– مقدمه
حدود 30 سال از پیوستن چهار شبکه بنیان‌گذار اینترنت به یکدیگر سپری شده است. در طی این سالها بشر پیشرفتهای فراوانی کرده است که شاید حتی خود تصور چنین سرعت پیشرفتی را نداشت. فناوری‌های جدید مانند وب نیز استفاده از اینترنت را به مراتب راحت‌تر کرده است، اما انسان برای راحتی بیشتر هرگز از پا ننشسته است و قدم در ایجاد فناوری‌های نو نهاده است. تجارت الکترونیک یکی از این فناوری‌ها است که در پشت نام به ظاهر ساده‌اش، مفهومی فراتر از آنچه در اذهان ماست پنهان شده است. آنچه در این مقاله آمده است شامل مباحثی از مبانی تجارت الکترونیک می‌باشد: شرح مختصری از تاریخچه تجارت الکترونیک، چگونگی آن در دوران قبل و بعد از به وجود آمدن اینترنت، ذکر برخی پروژه‌های موفق یا شکست‌خورده و دلیل پیروزی یا ضعف آنها، توضیح بعضی مدلهای تجارت الکترونیک و مزایای استفاده از آن.
2- تجارت الکترونیک چیست؟
اولین قدم در بررسی یک موضوع داشتن تعریفی مناسب از آن می‌باشد. با توجه به جوان بودن رشته فناوری اطلاعات و علی‌الخصوص تجارت الکترونیک هنوز تعریف دقیق و جامعی برای آن مشخص نشده است و در حال حاضر هر کس از دیدگاه خود به مساله روی آورده است. ابتدا با برخی مفاهیم و تعاریف از دیدگاه پروفسور توربان آشنا می شویم. «تجارت الکترونیک عبارت است از خرید و فروش کالا، خدمات و اطلاعات از طریق شبکه‌های ارتباطی».
این تعریف از چهار دیدگاه قابل بررسی است:
• از دیدگاه ارتباطات: تجارت الکترونیک رساندن کالا، خدمات، اطلاعات و یا پرداخت پول از طریق شبکه‌های کامپیوتری و یا هر وسیله الکترونیکی دیگر است.
• از دیدگاه فرآیند تجارت: تجارت الکترونیک کاربرد فناوری در فرآیند داد و ستد و تجارت است.
• از دیدگاه خدمات: تجارت الکترونیک وسیله‌ای است که آرمانهای مشتریان، شرکتها و مدیران را جهت رسیدن به کیفیت بهتر، سرعت بیشتر و خدمات بهتر را با هزینه کمتر برآورده می‌کند.
• از دیدگاه online: تجارت الکترونیک قابلیت خرید، فروش، داد و ستد محصولات و اطلاعات از طریق اینترنت و یا هر شبکه online دیگر را فراهم می‌کند. برخی از مردم تجارت را به معنی داد و ستد بین شرکتهای تجاری می‌دانند. وقتی از این معنی استفاده شود دامنه تجارت الکترونیک بسیار محدود می‌شود، بنابراین اغلب از واژه کسب و کار الکترونیکی به جای آن استفاده می‌کنند که این تعریف تمام فعالیتهای تجاری شامل: خرید و فروش، ارایه خدمات پس از فروش، ارتباطهای تجاری بین شرکتها و … را در برمی‌گیرد.
3- تاریخچه الکترونیک
ارتباطات الکترونیک بین موسسات تجاری چیز تازه‌ای نیست، بلکه سالها به شکل تبادل الکترونیکی اطلاعات (EDI=Dlectronic Data Interchange) که توسط شبکه‌های (VAN=value added networks) پشتیبانی می‌شدند و از طریق خطوط تلفن اختصاصی عمل می‌کردند، وجود داشته است.
غالباً به منظور جابجایی الکترونیکی اسناد تجاری مرسوم (فاکتور و …) استفاده می‌شود. در واقع منظور از EDI تجارت بدون کاغذ می‌باشد. تعریفی که برای EDI ارایه شده است چنین است: «انتقال اطلاعات تجاری سازماندهی شده توسط استانداردهای اطلاع‌رسانی مورد توافق از یک سیستم کامپیوتری به سیستم کامپیوتری دیگر از طریق تجهیزات الکترونیکی». ارایه توضیح مختصری درباره این تعریف، به درک موضوع کمک قابل توجهی خواهد کرد.
منظور از «اطلاعات تجاری سازماندهی شده» استفاده از روشی دقیق، قابل فهم و مورد قبول برای جمع‌آوری اطلاعات است. این قبیل اطلاعات شامل: کد کالا، قیمت پایه، محل تحویل کالا و سایر مواردی می‌باشد که یک سفارش خرید یا یک صورتحساب را تشکیل می‌دهد. صورتحسابهای دو شرکت مختلف، معمولاً با هم تفاوت دارند. ممکن است جای قرار گرفتن اسم مشتری و یا آدرس او تفاوت داشته باشند و یا تاریخ به شکلهای مختلفی نوشته شود. عبارت «استانداردهای اطلاع‌رسانی مورد توافق» بیان می‌کند که اختلافهای موجود بین صورتحسابها با تعیین یک روش مورد توافق و ثابت برای ارایه اطلاعات به حداقل خواهد رسید. تاکنون تلاشهای گسترده‌ای برای تدوین این استانداردها در سطح بین‌المللی انجام شده است.
عبارت: «از یک سیستم کامپیوتری به دیگری» بیانگر این است که دو سیستم می‌توانند در دو سازمان مجزا و یا در یک سازمان قرار داشته باشند. در واقع از EDI برای ارتباطات درون سازمانی نیز استفاده می‌شود. عبارت «از طریق تجهیزات الکترونیکی» نیز بیان می‌کند که هیچ گونه مداخله انسانی در این مبادله وجود ندارد. تا سالها EDI تنها شکل قابل تصور از تجارت الکترونیک بود اما رشد و گسترش شبکه جهانی اینترنت و ابداع وب به کلی مفاهیمی را که در این زمینه وجود داشت متحول کرد. با به وجود آمدن تبادل الکترونیکی داده‌ها، حوزه استفاده تجارت الکترونیک از شرکتهای بزرگ و موسسه‌های مالی به کارخانه‌ها، خرده فروشها، شرکتهای خدماتی و …. و حتی تا رزرو بلیت در آژانسهای مسافرتی و فروش اجناس دست دوم گسترش یافت. استفاده از تجارت الکترونیک در حدود 1970 با نوآوری‌هابی نظیر انتقال الکترونیکی سرمایه که در آن سرمایه‌ها را می‌توان به صورت الکترونیکی جابجا نمود گسترش یافت.
یک سیستم انتقال سرمایه به مجموعه‌ای از فعالیتها اطلاق می‌شود که به وسیله بانکها و موسسه‌های دیگر از قبیل اتاقهای پایاپای جهت انتقال منابع بین بانکها انجام می‌گیرد، تا همین اواخر سیستم مزبور کاملاً بر اساس اسناد کاغذی عمل می‌کرد و با توسعه آن در زمان، جهت انتقال منابع داخلی و بین‌المللی به تدریج دارای چهارچوب و استانداردهای مشخصی گردیده بود. این وضعیت هنگامی تغییر نمود که اطلاعات مربوط به دستور انتقال سرمایه بر اساس اسناد کاغذی، توانست به یک سری دستورات کد شده و ماشینی تبدیل شود. با توسعه شبکه‌های جدید ایجاب می‌نمود تا پیامها به صورت استانداردهای خاصی مبادله گردند. استفاده از اين فناوري به شركتهاي بزرگ و موسسه‌هاي مالي محدود مي‌شد.
با پيشرفت اينترنت وب موجبات ابداع تجارت الكترونيك به مفهوم امروزي فراهم شد. بنيان شبكه اينترنت در ابتدا ايجاد شبكه‌اي بود كه تمركز موجود در كامپيوترهاي کشورهاي عضو پيمان ناتو از بين برود تا در صورت حمله احتمالي شوروي سابق به اين مراكز ديگر پايگاهها به كار خود ادامه دهند. بعدها در سال 1969 چهار دانشگاه ايالات متحده به اين شبكه پيوستند و كم‌كم اينترنت وارد اولين مرحله خود يعني مرحله نظامي شد.
در ادامه دانشگاهيان به اين نتيجه رسيدند كه مي‌توانند از اينترنت براي رسيدن به اهداف آكادميك خود بهره گيرند. با آمدن وب تقريباً تمام ويژگي‌هاي دوره آكادميك به جز پست الكترونيك منسوخ شد. براي كار كردن با وب نيازي به دانش كامپيوتر چنداني نبود. با فراگير شدن وب، شركتها و صنايع هم براي كسب و كار نگاه خود را متوجه اينترنت كردند و به اين ترتيب دوره تجاري اينترنت آغاز شد و استفاده از تجارت الكترونيك به سرعت گسترش يافت. يكي از دلايل اين گسترش، توسعه شبكه هاي جديد، پروتكلها و نرم‌افزارهاي كاربردي بوده است و دليل ديگر افزايش رقابت بين شركتهاي تجاري بود.
بكارگيري پروتكل و زيرساختهاي اينترنتي، EDI را از يك سيستم ارتباط معين كه بر اساس خطوط ارتباط بين شركتهاي بزرگ و روابطي ثابت عمل مي‌كند، متحول ساخته و آن را تبديل به يك سيستم انعطاف‌پذير مي‌كند كه دامنه آن شركتهاي بسيار بيشتري را در برمي‌گيرد. شركتهايي كه حتي ممكن است يكديگر را نشناسند. EDI از طريق اينترنت، EDI یك دهم از طريق VAN هزينه در بردارد و به همبن دليل اينترنت باعث توسعه EDI مي‌شود. به عنوان مثال وقتي كه شركت بویينگ، سيستم محدود VAN-EDI خود را به يك سيستم EDI اينترنتي تغيير داد، مشترياني كه در يك سيستم سفارش قطعات شركت مي‌كردند 5 برابر شدند. بر اساس يك تحقيق كه در سال 1999 در ميان شركتهاي كشورهاي صنعتي انجام گرفته است، علي‌رغم قدمت كاربرد EDI، تعداد شركتهاي داراي وب‌سايت به مراتب بيشتر از شركتهايي بوده كه از EDI استفاده مي‌كرده‌اند. علاوه بر استفاده از EDI، سه شكل عمده ديگر تجارت الكترونيكي نيز وجود دارد:
• استفاده از اينترنت و صفحات وب
• بهره‌گيري از اينترانتها: شبكه‌هايي كه در داخل شركتها استفاده مي‌شوند و از پروتكل IP استفاده مي‌كنند كه باعث سر و سامان بخشيدن به فعاليتهاي داخلي شركت مي‌گردد.
• گسترش اكسترانت: شبكه‌هاي موجود بين شركتهايي كه طرف تجاري هم هستند و براي تبادل اطلاعات از پروتكل يكساني استفاده مي‌كنند. شركتها به منظور همكاري با شركاي تجاري، چنين شبكه‌هايي ممكن است بسياز عظيم باشند مثلاً اكسترانت هيتاچي شامل بيش از 2100 شركت است و نيز اينترانت شركت فورد، 120000 ايستگاه كاري را به هم متصل مي‌كند
